Bức họa chân dung giúp tóm gọn đích danh thủ phạm bắt cóc trẻ sơ sinh ở TP HCM khiến dư luận vô cùng thán phục tài năng của họa sĩ.

Phác họa chân dung nghi phạm thực chất là một chuyên ngành của môn khoa học Nhân trắc hình sự ra đời từ cuối thế kỉ XIX. Nhờ phương pháp này, nhiều tên tội phạm nguy hiểm đã sa lưới pháp luật.

Mới ra đời đã giúp bắt gọn hàng trăm tội phạm

Phác họa chân dung nghi phạm khởi nguồn từ những năm 1880 với người sáng lập là nhà tội phạm học người Pháp Alphonse Bertillon. Ban đầu Bertillon nhận nhiệm vụ đo chiều cao, chiều dài cánh tay, vòng đầu, hình vành tai, cả hình xăm và vết sẹo cũng như khuôn mặt của tội phạm của một nhà tù.

Trên cơ sở những dữ liệu tích lũy được, Bertillon phát triển một hệ thống mới đểnhận dạng các tù nhân. Hệ thống này được gọi là Nhân trắc hình sự. Điều đáng ngạc nhiên ở chỗ, dựa trên cách thức đó, cảnh sát Pháp đã tóm cổ 241 tù nhân phạm tội lặp lại chỉ trong một năm 1884. Ngay sau đấy, khoa học này đã lan truyền khắp các sở cảnh sát ở Châu Âu và Mỹ. Cho đến nay thủ pháp nhân trắc hình sự vẫn không hề thay đổi nhiều dưới dạng phác họa pháp y.

Nhờ nghệ sĩ pháp y, lực lượng điều tra liên bang FBI của Mỹ đã tóm gọn kẻ chủ mưu trong một vụ đánh bom tại Mỹ đã giết chết 168 người vào năm 1995. Trên cơ sở bức họa tương đối thô sơ qua những lời kể của nhân chứng về thủ phạm Timothy McVeigh, quân đội Oklahoma đã bắt giữ được hung phạm này.

Phỏng vấn: Bước quan trọng nhất để họa chân dung

Trước khi các nghệ sĩ pháp y có thể bắt đầu sáng tác chân dung, công việc đầu tiên và quan trọng nhất là tiến hành các cuộc phỏng vấn nhân chứng để có một hình dung về đối tượng. Nhưng việc phỏng vấn cũng cần phải được thực hiện theo những kĩ năng điêu luyện vì thông thường, các nhân chứng rất khó nhớ lại đặc điểm của nghi phạm một cách cụ thể.

Tùy thuộc vào tội phạm và người được phỏng vấn, nghệ sĩ pháp y có thể suy tư rồi vẽ bức họa trong thời gian tới hàng giờ. Để có được một ý tưởng về bức họa trên cơ sở các câu hỏi và trả lời được tiến hành, các chuyên gia sẽ chia cuộc phỏng vấn thành 3 giai đoạn: xây dựng mối quan hệ, thu hồi thông tin và lấy thông tin cuối cùng.

Họa chân dung thủ phạm đánh bom Timothy McVeigh ở Mỹ năm 1995 của FBI.

Giai đoạn đầu để tạo không khí tự nhiên cho người được phỏng vấn. Sau đó người được phỏng vấn được yêu cầu nhớ lại càng nhiều chi tiết cụ thể về tội phạm càng tốt. Thông thường cuộc phỏng vấn sẽ thảo luận về tóc và khuôn mặt. Cuối cùng, người được phỏng vấn được yêu cầu trả lời về bất kì đặc điểm nào mà họ không thể nhớ ngay tức khắc. Chính lúc này có thể sẽ tiết lộ ra một kí ức về hình ảnh của tội phạm được lưu trữ trong bộ nhớ người được phỏng vấn.

Theo chia sẻ của cựu nghệ sĩ Stephen Manusci tại Sở Cảnh sát New York thì vai trò của một nghệ sĩ chuyên nghệp phải giải mã được những kí ức mơ hồ vào một chuỗi các đặc điểm trên khuôn mặt được mô tả rời rạc. Công việc này không khác gì nhận dạng các con cờ trên một bàn cờ. Khi phác thảo được hình thành, người được phỏng vấn cũng sẽ bắt đầu tham gia vào việc quan sát bày tỏ đồng tình hay chỉ ra sự khác biệt giữa bức họa và kí ức.

Vẽ họa tay thường chính xác hơn đồ họa máy tính

Quá trình phác họa chân dung nghi phạm trong lịch sử cũng có những thay đổi đáng kể. Có những nghệ sĩ pháp y chuyên dùng bút chì và giấy cũ để phác họa mặt, đầu tội phạm nhưng có những nghệ sĩ lại tạo ra một hỗn hợp từ những hình ảnh trên máy tính được người trả lời lựa chọn. Sau đó tổng hợp và tinh chỉnh để cho ra bức họa.

Cách sử dụng máy tính như trên bắt đầu nổi lên từ những năm 1960 với sự xuát hiện của các phầm mềm nhận dạng. Song một số nghiên cứu cho rằng, bức vẽ tay lại thường chính xác hơn tổng hợp từ máy tính. Một so sánh cho thấy, nếu tổng hợp từ máy tính chỉ cho xác xuất chính xác về khuôn mặt tội phạm tới 5% thì họa tay lại cho chính xác tới 9%. Để tháo gỡ, năm 2011 Đại học bang Michigan đã thực hiện nghiên cứu dữ liệu so sánh vẽ tay và ảnh chụp máy tính để tạo ra cơ sở dữ liệu giúp xác định tội phạm được nhanh chóng hơn.

Tuy nhiên, FBI vẫn không ấn tượng với bất kì tiến bộ công nghệ nào. Họ tin rằng, việc kí họa bằng tay có ưu thế chính xác hơn vì nó gắn với những giai đoạn hội thoại để nắm bắt được những khoảnh khắc nhớ của nhân chứng nữa.

Điểm đáng lưu ý trong khi họa chân dung, các nghệ sĩ thường làm nổi bậtnhững đặc điểm lạ bề ngoài như hình xăm, vết sẹo, tóc xõa mặt… Vì thực tế nghệ sĩ pháp y không phải lúc nào cũng họa đúng hoàn toàn chân dung thủ phạm. Mục đích chính của bức họa để công bố công khai và thu hút được những đầu mối từ đó giúp công chúng phát hiện ra những đối tượng nghi vấn.

Theo Dân Việt