Bài viết này cung cấp cho bạn đọc thông tin nhiều chiều quanh chuyện mua bán "fan" trên Facebook - một hình thức kinh doanh mới mẻ tại Việt Nam.

Trong khoảng hơn một năm trở lại đây, với sự tăng trưởng mạnh mẽ của Facebook tại Việt Nam, hình thức quảng cáo trên mạng xã hội số 1 thế giới trở nên phổ biến. Hàng loạt dịch vụ được tạo ra quanh hệ sinh thái này, trong đó có dịch vụ mua người hâm mộ ("fan") cho Trang Facebook.

Một hình thức quảng cáo mới...

Nếu như trước kia, các loại hình quảng cáo chủ yếu là trên giấy, trên tivi, các panô công cộng thì thế kỉ 21 chứng kiến sự phát triển mạnh mẽ của hình thức quảng cáo trực tuyến, đi đầu là Google. Những năm gần đây xuất hiện thêm một hình thức quảng cáo mới: mạng xã hội. Theo thống kê, trung bình mỗi tháng người dùng bỏ ra hơn 10 tỉ tiếng trên Facebook, và đây chính là nguồn khách hàng dồi dào cho các nhà quảng cáo.

Các hình thức tiếp thị trực tuyến không chỉ bao gồm đặt bảng quảng cáo, mà còn xuất hiện dưới dạng quan hệ với người dùng. Nếu như trước đây, yêu cầu tối thiểu của mỗi công ty là phải có blog thường xuyên cập nhật, thì giờ đây điều đó được đổi thành "Fan page" (Trang hâm mộ) trên Facebook. Trang hâm mộ là nơi người dùng quan tâm đến công ty theo dõi thông điệp do công ty đó phát ra, phát tán cho bạn bè và cũng là nơi những người hâm mộ trao đổi với nhau.

Có thể nói, Trang hâm mộ là một trong những cách thức tiếp cận với nhiều người dùng nhất và đạt hiệu quả tốt nhất. Tất cả mọi doanh nghiệp lớn trên thế giới đều lập Trang riêng của mình trên Facebook và đều có Người quản lí cộng động (Community Manager). Người quản lí cộng đồng có thể là nhân viên chính thức của công ty, cũng có thể là nhân viên của các hãng tiếp thị trực tuyến. Đây là những người có trách nhiệm giao tiếp với người dùng, tìm kiếm "fan", đưa ra các chương trình khuyến mãi...

... nhưng đang bị lạm dụng

Bất cứ vấn đề nào cũng có hai mặt. Biết Google xếp hạng kết quả tìm kiếm theo Page Rank, lập tức có hàng loạt phương thức SEO "xấu" với mục đích duy nhất là đạt thứ hạng cao, bất chấp nội dung trang web. Hình thức SEO "xấu" này đã bị Google trừng phạt cách đây không lâu.

Tương tự, việc thu hút người hâm mộ trên Facebook cũng là con dao hai lưỡi. Khi sự việc đi quá xa mức giới hạn, sẽ vấp phải phản ứng từ phía người dùng. Thậm chí, một tờ báo gọi hình thức thu hút người hâm mộ này là nạn "buôn người".

Các cách thức quảng bá trên Trang

Vì sao có những phản ứng như vậy? Hãy cùng tìm hiểu một vài cách thức thu hút người hâm mộ, hoặc đơn giản là quảng bá nội dung đến nhiều người dùng nhất.

Cách đơn giản nhất mà bất cứ ai cũng làm được, và cũng là cách gây khó chịu nhất, đó là "tag". Người quản trị Trang đưa lên một tấm ảnh và "tag" tất cả người hâm mộ vào trong ảnh đó. Điều này sẽ giúp cho tấm ảnh không chỉ xuất hiện ở Tường của người hâm mộ, mà còn xuất hiện ở Tường của tất cả bạn bè của họ - tức là mức độ phát tán tăng gấp hàng trăm lần. Do đó, đây cũng là cách gây phiền phức nhất, và thường chỉ có các Trang nhỏ sử dụng.

Các trang lớn hơn thường nhờ vào dịch vụ của bên thứ ba, với cái giá khoảng 1000 đồng/người hâm mộ. Tất nhiên, cách thức thu hút người hâm mộ là bí mật của những dịch vụ này, nhưng có vài cách cơ bản sau:

• Tạo tài khoản ảo (thường dùng avatar rất hấp dẫn), kết bạn liên tục để đạt giới hạn 5000 bạn, sau đó mời bạn bè (thực tế là những người xa lạ, vì đây là tài khoản ảo) gia nhập các Trang.
• Dùng ứng dụng để "nhử". Các dịch vụ này tạo ra những ứng dụng đơn giản nhưng hấp dẫn, như xem bói, trắc nghiệm... và họ có thể truy cập vào tài khoản những người sử dụng ứng dụng này. Từ đó, các ứng dụng này có thể liên hệ với bạn bè người dùng đó, hoặc viết lên Tường người dùng đó để thu hút người hâm mộ.
• Tạo những Trang riêng để thu hút người hâm mộ, dùng nó làm kênh truyền thông cho các Trang khác.

Hai cách trên và nhiều cách không chính quy khác đều sử dụng một nguyên tắc cơ bản: "dụ dỗ" người dùng và bạn bè "Like" một Trang. Do đó, cách đơn giản nhất để tránh "hâm mộ nhầm đối tượng" là đừng bao giờ "Like" những Trang mình không thực sự quan tâm, cho dù điều đó xuất phát từ yêu cầu của một người bạn thân (có thể người bạn đó, do vô ích, cũng không hề biết điều họ đã làm).

Liệu có phạm luật chơi?

Câu trả lời ngắn gọn là: Có. Trừ một số ít trường hợp thu hút người hâm mộ bằng cách đặt hộp "Like" trong trang web, hoặc bằng cách giới thiệu với từng người bạn, thì đa số các cách còn lại đều vi phạm quy định của Facebook.

Lấy thí dụ về tài khoản ảo, điều này vi phạm quy định của Facebook: bạn chỉ được quyền tạo các tài khoản thật, gắn với những con người có thật. Các ứng dụng cũng vi phạm luật chơi, vì Facebook chỉ cho phép ứng dụng truy cập vào những dữ liệu cần thiết cho hoạt động của chính ứng dụng đó. Các ứng dụng xem bói, trắc nghiệm gần như không có nhu cầu truy cập vào danh sách bạn bè, gửi thông báo... Facebook thường xoá các ứng dụng lạm dụng quyền hạn trong những trường hợp như thế (nhưng do quy chế kiểm duyệt lỏng lẻo nên chúng vẫn xuất hiện trở lại, dưới những cái tên khác).

Một trong những Trang về Mai Phương Thuý. Ảnh chụp màn hình.

Một trong những điều khoản khi tạo Trang là bạn chỉ được quản lí các Trang mà bạn là đại diện hợp pháp của chủ thể trang đó. Chẳng hạn, khi tạo Trang về Hoa hậu Mai Phương Thuý, bạn cần đảm bảo bạn là đại diện hợp pháp của cô Hoa hậu Việt Nam 2006. Một điều khoản khác là Trang tạo ra cần phải được phân loại chính xác, và chỉ được dùng để tuyên truyền cho nội dung Trang đó. Chẳng hạn một công ty tên Mặt Trăng, tạo Trang về Mặt trăng và đánh lừa người dùng đó là một trang về tự nhiên, chứ không phải trang kinh doanh, hoặc dùng trang này để quảng cáo cho công ty Sao hoả - tất cả hành động này đều vi phạm điều khoản sử dụng Facebook.

Hậu quả thế nào?

Facebook vẫn đang tìm cách "len chân" vào Việt Nam, nên hiện tại mọi liên lạc với mạng xã hội này đều rất khó khăn và thường không có phản hồi. Do đó, trong thời điểm này khó có những trao đổi hai chiều với Facebook.

Tuy nhiên, vừa qua, nhiều Trang lớn nhất Việt Nam đều bị xoá không dấu vết. Đại diện của trang Nhật Ký (hơn 500.000 người hâm mộ vào thời điểm trước khi bị xoá) cho rằng họ bị tin tặc tấn công vào tài khoản của một quản trị và xoá trang. Mặc dù thông tin này chưa được xác nhận, nhưng việc sử dụng các dịch vụ "thu hút fan hàng loạt" có thể là nguyên nhân dẫn đến hiện tượng này: quản lí lỏng lẻo nên mất tài khoản, và vi phạm quy định sử dụng Facebook. Một nguyên nhân khác có thể do lỗi bảo mật của chính Facebook, tuy nhiên cho đến thời điểm này chưa có lỗi nào được phát hiện.

Người trong cuộc lên tiếng

Thành viên của một dịch vụ tạo fan cho biết trong một phản hồi:

Mục đích của social marketing là xây dựng các chương trình, event trên Facebook để thu hút người tham gia.

Điều này hoàn toàn chính xác. Và công việc "social marketing" (tiếp thị xã hội) là công việc kinh doanh, nó là một cuộc chiến không khoan nhượng, tất cả vì lợi nhuận. Tuy nhiên, khi vấp phải sự phản ứng của người dùng, thì lợi nhuận không thể đặt lên trên được nữa.

Khi nhận ra một số cách làm việc không minh bạch của một dịch vụ tiếp thị trực tuyến (như giả nút "Like" của Facebook), khá nhiều thành viên trong cộng đồng đã tẩy chay dịch vụ này. Một thành viên cho biết, việc lôi kéo "quá trớn" không những làm cho chất lượng nội dung trên Facebook giảm đi, mà còn gây bực bội cho người dùng và có thể dẫn tới khả năng lừa đảo (phishing).

Người viết bài này xin kết thúc bằng tuyên bố của Mark Zuckerberg, người sáng lập Facebook, về việc bỏ qua nguyên tắc "tất cả vì lợi nhuận" trong kinh doanh:

Tôi nghĩ chúng tôi có thể kiếm nhiều hơn nữa. [...] Chúng tôi có thể kiếm nhiều tiền hơn nhờ quảng cáo. Nhưng chúng tôi không làm như vậy. Chúng tôi chỉ kiếm đủ tiền.

Đối với những công ty cần có Trang của mình, thu hút người hâm mộ là việc nên làm để đưa thông tin sản phẩm của mình để gần khách hàng hơn. Tuy nhiên, việc này nên là trách nhiệm của người quản lí cộng đồng, chứ không phải lôi kéo người dùng bằng mọi giá, qua các xảo thuật.

Hải Nam